Área de A Airoa-A Laxe

No interior da Serra de Suído nace o Río Parada de Valdohome. Durante o seu descenso aúna nun só leito as augas de distintas correntes menores, e a súa estreita conca bordea o Monte do Castro, de 653 m de altitude, en A Airoa, Fornelos de Montes. Despois, a conca ábrese nun val cuberto por unha frondosa carballeira. Un vetusto camiño empedrado procedente de A Airoa e que cruza o Río Parada de Valdohome sobre unha ponte do século XVIII atravesa o val.

A Ponte de A Airoa, que así se chama, conecta ambas as beiras do río uns metros máis abaixo da presa; por el transcorre o camiño que leva de Entrerríos a A Airoa. Esta ponte de pedra dun só arco ten uns 35 m de lonxitude e entre 3 e 4 m de ancho. A súa altura é de 10 m.

A propósito desta ponte corre unha lenda: esta versa sobre a existencia dun túnel construído polos mouros, que o conectaba coa Ponte do Casal. Os veciños contan que noutro tempo os seus antepasados meteron un galo no túnel e que este apareceu na ponte máis afastada.

Pero que son os mouros?

Os mouros son criaturas das mitoloxías locais de certas rexións da España noroccidental, como a galega, a asturiana e a leonesa, aínda que tamén forman parte do folclore de certos lugares da xeografía portuguesa.

Diversos autores sosteñen que estes seres mitolóxicos pertencían a razas pasadas que un día poboaron Galicia, xa desaparecidas, é dicir: mortos (da voz céltica mrvos, procedente do indoeuropeo mr-tuos, que á súa vez dá o latín mortuus). Para outros, o seu nome está relacionado co termo galego ouro, por iso é polo que os mouros fosen criaturas moradoras do subsolo, onde tiñan guaridas subterráneas e escavaban túneis baixo a terra, co principal desexo de extraer ouro (lembremos que Galicia era na antigüidade un lugar abundante en ouro). Os mouros eran presentados como “non bautizados” e pagáns, seres sen alma, e mestres na arte da ourivaría.

En canto á súa descrición, dise que eran escuros de pel, coma se fosen xente allea á terra galega, mentres que as mouras, que tiñan fama de feiticeiras, adoitaban representarse roxas e de tez pálida, e eran moi dadas á sedución dos campesiños no imaxinario popular. Neste imaxinario, os mouros son iguais aos humanos, excepto en que viven baixo terra, posúen abundantes riquezas, das que son gardiáns, e, ou teñen poderes máxicos, ou viven baixo algún encantamento; adóitanse aparecer aos humanos en solitario para propoñerlles probas nas que estes deberán demostrar o seu valor, ou ben realizan negocios, tratos ou intercambios con eles, pagándolles con ouro. Con todo, se estes incautos humanos contan aos demais a orixe da súa repentina riqueza, o ouro converterase en pedras ou carbón, pois os mouros son sempre implacables de darse vulneración algunha do pacto de segredo que esixían. Ademais, gustáballes comer carne, beber viño e danzar polas noites.

Aos mouros atribuíase en tempos pretéritos, no marco do devandito imaxinario popular, a orixe dos castros, as mámoas ou túmulos e outras estruturas de orixe antiga e descoñecida para os galegos daquelas épocas. Tamén se dicía que os mouros viviran no pasado remoto na superficie de Galicia e que loitaran contra os diferentes pobos invasores (romanos, suevos, visigodos, musulmáns, etc.), ata que a maioría foron expulsados desta terra e relegados ao subsolo.

Máis aló de nas lendas populares, os mouros aparecen presumiblemente en varios topónimos galegos, normalmente sinalando a presenza de castros, túmulos funerarios, minas romanas ou calquera tipo de ruínas antigas, aínda que tamén elementos máis comúns, como camiños, fontes e ríos: A Fonte do Mouro, A Punta dos Mouros, Camiño do Carballo Mouro, O Coto dos Mouros, Río do Carballo Mouro, etc.

Volvendo á caracterización do territorio: a Ponte Grande de A Airoa forma parte dunha ruta, orixinalmente de arrieiros, que desde Ribadavia atravesa a Serra de Suído e o Faro de Avión para chegar ata Verducido, e que logo permite ou ben encamiñarse á costa por Fornelos e Soutomaior, ou ben seguir ao noroeste cara a Ponte Caldelas e Pontevedra.

Outra ruta, máis setentrional, vén tamén de Ribadavia e, pasando pola Ponte de Liñares e por Xende, chega ás proximidades da Lama.

Ambas as rutas contan con pontes de arco nos seus percorridos. Río abaixo poderemos gozar doutra vella ponte ou pontella, de orixe popular, que permite atravesar un arroio no camiño dos muíños. Esta pequena ponte está conformado de grandes laxas postas unha detrás doutra.

A Ponte Grande conduce ao cemiterio de Entrerríos desde A Airoa, e por el pasaban os cortexos fúnebres nas cerimonias mortuorias. Durante este longo traxecto cargando os ataúdes, os veciños adoitaban deterse a descansar en certa pedra á beira do camiño, onde apoiaban o ataúde. É por iso que aínda a día de hoxe coñécese a esta pedra como Pedra Funeraria e, a dicir da superstición popular, trae mal agoiro a todo aquel que senta sobre ela.

Curso abaixo poderemos chegar a unha sucesión de catro muíños, un deles en ruínas, e tres en aceptable estado de conservación, a través dunha ruta próxima ao río que nos levará polas inmediacións do mesmo. O primeiro destes muíños atópase nas proximidades da Ponte Grande, polo que recibe o nome de Muíño da Ponte. Noutros tempos, a presa do río desviaba a auga mediante un canal cara aos muíños anteditos; hoxe, esta mesma presa crea as condicións necesarias para a existencia dunha praia fluvial.

Esta praia, chamada Praia Fluvial da Laxe, sitúase cen metros máis arriba da centenaria Ponte Grande. Está formada por unha presa de formigón que retén as augas do río Parada de Valdohome. Xunto ao remanso do río no que se sitúa a praia fluvial, hai unha área recreativa, con mesas de pedra onde as familias poden organizar comidas campestres e merendas.

Para chegar á praia, partimos da poboación de Entrerríos, na Laxe; desde alí, o vello camiño empedrado (parte da citado ruta de arrieiros) conduce a A Airoa, cruzando a ponte ata a presa que conforma a praia.

O seguinte muíño localízase cara á dereita do camiño en dirección a A Airoa, entre o río e a senda que corre paralela a el. Deste muíño só se conservan as ruínas, e era coñecido como Muíño das Mozas, nome que recibe dunha inveterada lenda que conta como unhas mozas que se atopaban refuxiadas no muíño durante unha dura noite de inverno escoitaron o balido dun carneiro no exterior; por compaixón, deixárono entrar para que se quentase xunto ao fogar; con todo, unha vez sumidas no sono, sobresaltoulles unha horrible voz que dicía: ehirihí ehirinú, as mozas do muíño quentáromne ou cú. Conta esta lenda que se trataba do mesmo Diaño.

A diferencia do anterior, o seguinte muíño está recuperado; Muíño do Regatón é o seu nome. Recibía no pasado as augas do mesmo canal que abastecía de auga ao Muíño da Ponte.

Por último, onde se unen as augas de Parada de Valdohome co Ceíño de Rexa Grande, existe outro muíño rehabilitado, de nome incerto.

Fonte: https://www.galiciamaxica.eu/.